Ի պատասխան աշխատանքի վայրում դժբախտ դեպքի հետևանքով քաղաքացու առողջությանը պատճառված վնասի հատուցման հարցի վերաբերյալ ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի 2013 թվականի ապրիլի 12-ի  N 01/12.2/1628-13 գրության` ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը 2013 թվականի մայիսի 6-ի N ԱԱ/ԹԱ-1/3335-13 գրությամբ պատասխանվել է ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանին, որտեղ նշվել է.

“Գրությամբ բարձրացված հարցը քննարկվել է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի, ՀՀ արդարադատության և ՀՀ ֆինանսների նախարարու­թյուն­ներում, որի արդյունքում տեղեկացնում ենք.

2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի ՀՀ Սահմա­նա­դրության փոփոխությունների արդյունքում ՀՀ Սահմա­նա­դրության 92-րդ հոդվածով սահմանվեց, որ “Հայաստանի Հանրապետության բարձրագույն դա­տական ատյանը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, վճռաբեկ դա­տա­րանն է, որը կոչված է ապահովելու օրենքի միատեսակ կիրառությունը”:

Հետևաբար, դատավարության մասնակիցներից բացի այլ անձանց հետ հարաբե­րու­թյուն­նե­րում կիրառելի են 2011 թվականի N ԵԱՔԴ/2447/02/10 որոշման մեջ վճռաբեկ դատարանի կողմից արտահայտված իրա­վական դիրքորոշումները:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1078-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ “քաղաքացուն հաշ­մություն կամ նրա առողջությանն այլ վնաս պատճառելու դեպքում հատուցման ենթակա են տու­ժողի կորցրած աշխատավարձը (եկամուտը), որը նա ստանում էր կամ կարող էր ստանալ, ինչ­պես նաև առողջության քայքայման հետևանքով ծագած լրացուցիչ ծախսերը` ներառյալ բուժ­վե­լու, լրացուցիչ սննդի, դեղամիջոցներ ձեռք բերելու, պրոթեզավորման, կողմնակի խնամքի, առող­ջարանական-կուրորտային բուժման, հատուկ տրանսպորտային միջոցներ ձեռք բերելու, այլ մաս­նագիտություն ձեռք բերելու համար ծախսերը, եթե պարզվել է, որ տուժողն ունի օգնության ու խնամքի նման տեսակների կարիք և չունի դրանք անվճար ստանալու իրավունք”:

Իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1078-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ “կորցրած աշ­­խա­տավարձը (եկամուտը) սահմանելիս տուժողին` հաշմության կամ առողջության այլ վնասի հետ կապված, նշանակված հաշմանդամության կենսաթոշակը, ինչպես նաև այլ կենսաթոշակ­ներն ու նպաստները և այլ նմանօրինակ վճարները, որոնք նշանակվել են առողջության քայ­քա­յու­մից առաջ կամ հետո, հաշվի չեն առնվում ու չեն հանգեցնում վնասի հատուցման չափի նվա­զեց­ման (հաշվի չեն առնվում ի հաշիվ վնասի հատուցման): Վնասը հատուցելիս հաշվի չի առնվում նաև տուժողի կողմից առողջության քայքայումից հետո ստացած աշխատավարձը (եկամուտը)”:

Նշված նորմի վերլուծությունից բխում է, որ կորցրած աշխատավարձը (եկամուտը) սահ­մա­նե­լիս հաշվի չեն առնվում՝

1. հաշմության կամ առողջության այլ վնասի հետ կապված, նշանակված հաշ­ման­դա­մու­թյան կենսաթոշակը, ինչպես նաև այլ կենսաթոշակներն ու նպաստները և այլ նման­օրի­նակ վճարները, որոնք նշանակվել են առողջության քայքայումից առաջ կամ հետո,
2. տուժողի կողմից առողջության քայքայումից հետո ստացած աշխատավարձը (եկա­մուտը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր 2011 թվականի դեկտեմբերի 27-ի N ԵԱՔԴ/2447/02/10 որոշ­ման մեջ անդրադարձել է քննարկվող հոդվածի բովանդակությանը: Այսպես, ՀՀ վճռաբեկ դա­տա­րանը նշում է.

“Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 1078-րդ հոդվածից հե­տևում է, որ օրենսդիրը նպատակ է ունեցել առողջությանը պատճառված վնասի հետևանքով կորց­րած, այսինքն` չստացած աշխատավարձը կամ եկամուտը, որը նա ստանում էր կամ կարող էր ստանալ, ինչպես նաև առողջության քայքայման հետևանքով ծագած լրացուցիչ ծախսերը հա­տու­ցելու եղանակով հնարավորինս վերականգնել տուժողի մոտ նախկինում` մինչ առող­ջու­թյանը հասցված վնասը եղած վիճակը: Այսինքն` օրենքը նախատեսում է քաղաքացուն հաշ­մանդամություն կամ նրա առողջությանն այլ վնաս պատճառելու դեպքում հատուցման հետևյալ տե­սակները`

1. տուժողիկորցրածաշխատավարձի (եկամտի) հատուցում, որընաստանումէրկամկա­րողէրստանալ,
2. առողջությանքայքայմանհետևանքովծագածլրացուցիչծախսերիհատուցում,
3. այլմասնագիտությունձեռքբերելուհամարծախսերիհատուցում:

Վերոգրյալից բացի, այլ տեսակի դրամական փոխհատուցում օրենքով նախատեսված չէ”:

Նշված որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է նաև Հայաստանի Հան­րա­պե­տության քաղաքացիական օրենսգրքի 1078-րդ հոդվածի 2-րդ մասի նպատակին՝ նշելով.

“Վճռաբեկ դատարանը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի  1078-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերի համեմատական վերլուծության արդյունքում գալիս է այն եզ­րահանգման, որ “կորցրած աշխատավարձ” կամ “կորցրած եկամուտ” հասկացությունն օրենս­դիրն օգտագործել է` որպես աշխատունակության կորստի հետևանքով աշխատել չկարողանալու և համապատասխան աշխատավարձ (եկամուտ) չստանալու հետևանք, և այդ հոդվածով համա­պա­տասխան հատուցում ստանալու տուժողի իրավունքի նախատեսումն իրականում նպատակ է հե­տապնդում հնարավորինս վերականգնել վերջինիս իրավունքները, այսինքն` մինչև առող­ջու­թյա­նը վնաս պատճառելը եղած վիճակը վերականգնելը, երբ առողջությունը չվնասվելու դե­պ­քում սովորական պայմաններում կաշխատեր և կստանար համապատասխան վարձ­ատ­րու­թյուն: Ինչ վերաբերում է  1078-րդ հոդվածի 2-րդ կետով սահմանված դրույթին, ըստ որի` վնասը հա­տուցելիս հաշվի չի առնվում տուժողի կողմից առողջության քայքայումից հետո ստացած աշ­խա­տավարձը (եկամուտը), ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այդ նորմի իմաստն այն է, որ առողջության քայքայումից հետո աշխատելու դեպքում աշխատավարձ ստանալը չի վերացնում առողջությունը վերականգնելու փուլում չաշխատելու հետևանքով չստացած, կորցրած աշխա­տա­վարձը (եկամուտը) և այլ վնասները ստանալու տուժողի իրավունքը”:

Թեև նշված գործում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը անդրադառնում է միայն կորցրած աշխա­տա­վարձին, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից մատնանշած նպատակը հավասարապես վերա­բե­րելի է և՛ կորցրած աշխատավարձին, և՛ առողջության քայքայումից առաջ կամ հետո նշանակված կեն­սաթոշակներին: Հետևաբար, քանի որ առողջության քայքայումից առաջ կամ հետո նշանակ­ված կենսաթոշակը չի կարող դիտվել որպես առողջությունը վերականգնելու փուլում չաշխատելու հե­տևանքով չստացած, կորցրած աշխատավարձի (եկամուտի) հատուցում և մինչև առողջությանը վնաս պատճառելը եղած վիճակի վերականգնում, արտադրական խեղման համար աշխատողին տրվող վնասի հատուցման վճարման դադարեցումը չի կարող օրինական համարվել քաղա­քա­ցուն կենսաթոշակ նշանակելու փաստի ուժով:

Ելնելով վերոգրյալից` տեղեկացնում ենք, որ աշխատանքի վայրում դժբախտ դեպքերի և մաս­նագիտական հիվանդությունների հետևանքով առողջությանը պատճառված վնասի հա­տուց­ման վճարման դադարեցման համար ինքնին հիմք չէ քաղաքացու կենսաթոշակի իրավունք ձեռք բե­րելու հանգամանքը:

Միաժամանակ տեղեկացնում ենք, որ ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչության խնդիր­նե­րը, լիազորությունները, աշխատանքի պետական տեսուչների իրավունքներն ու պարտակա­նու­թյուն­ները սահմանված են “Աշխատանքի պետական  տեսչության մասին” ՀՀ օրենքով: ՀՀ աշ­խա­տանքի պետական տեuչությունը “Աշխատանքի պետական տեսչության մասին” ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 9-րդ կետի համաձայն` հuկողություն և վերահuկողություն է իրականացնում գոր­ծա­տուների կողմից աշխատանքային oրենuդրության և աշխատանքի իրավունքի նորմեր պա­րու­նա­կող այլ իրավական ակտերի պահպանման նկատմամբ, իսկ 13-րդ կետի համաձայն` հսկո­ղու­թյուն և վերահսկողություն է իրականացնում արտադրությունում դժբախտ դեպքերի հաշվառման և քննման` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգի պահպանման և օրեն­քով սահմանված կարգով վնասի հատուցման ենթակա գումարների ժամանակին վճարման նկատ­մամբ:

2012 թվականի ընթացքում աշխատանքի վայրում դժբախտ դեպքերի և մասնագիտական հի­վանդությունների հետևանքով առողջությանը պատճառված վնասի հատուցման պահանջով ՀՀ աշ­խատանքի պետական տեսչություն է դիմել շուրջ 40 քաղաքացի: Դիմումների հիման վրա հա­րուց­վել են վարչական վարույթներ, կազմակերպվել են վարչական լսումներ: Դի­մումների.

–  մի մասով բավարարվել է քաղաքացիների  պահանջը և գործատուների կողմից վճար­վել է շուրջ 700 հազար ՀՀ դրամ հատուցում,

– մեկ այլ մասը վերաբերել են լու­ծար­ված և իրավահաջորդ չունեցող կազմա­կեր­պու­թյուն­նե­րին և դատական ակտով սնանկ ճա­նաչ­ված կազմակերպություններին,

– մեկ այլ մասով դիմում-բողոքներով իրականացված վար­չա­կան վարույթի ընթացքում գոր­ծատուները վիճարկել են դիմումատուների պահանջը, վկայա­կո­չել են ՀՀ վճռաբեկ դատա­րա­նի ուժի մեջ մտած դատական ակտեր և առողջությանը պատճա­ռած վնասի հատուցումը պայ­մա­նա­վորել են միայն դատական կարգով քաղաքացիների պա­հան­ջը բավարարող դատական ակ­տե­րի առկայությամբ, այսինքն` վիճարկել են ար­տա­դա­տա­կան` վարչական կարգով առող­ջու­թյա­նը պատճառված վնասի հատուցում վճարելը: Նշվածից ակնհայտ է, որ ՀՀ աշխատանքի պե­տա­կան տեսչությունը օրենքով վերապահված լիազորությունների սահմաններում իրականացրել է վար­չարարություն, հսկողական և վերահսկողական գործառույթներ, ընդունել վարչական ակտեր, արդ­յունքում գործատուներին տրվել են պարտադիր կատարման հանձնարարականներ, վերա­կանգնվել են աշխատողների աշխատանքային իրավունքները: ՀՀ աշխատանքի պետական տես­չու­թյունը ՀՀ աշխատանքային օրենսդրության արձանագրված խախտումները վերացնելու մասին պար­տադիր կատարման հանձնարարական տալուց բացի, օրենքով այլ` վնասի  գումար բռնա­գան­ձելու կամ հարկադրանքի այլ միջոցներ կիրառելու  լիազորություն չունի:

Բոլոր այն դեպքերում, երբ գործատուների կողմից վիճարկվել է դիմումատուների պա­հանջը, վկայակոչել են ՀՀ վճռաբեկ դատարանի ուժի մեջ մտած դատական ակտերը և առող­ջու­թյանը պատճառված վնասի հատուցումը պայմանավորել են միայն դատական կարգով քա­ղա­քա­ցի­ների պահանջը  բավարարող դատական ակտերի առկայությամբ, այսինքն` վիճարկել են ար­տա­դատական` վարչական կարգով առողջությանը պատճառված վնասի հատուցում վճարելը, քաղաքացիներին խոհրուրդ է տրվել դիմել դատարան` համաձայն ՀՀ աշխատանքային օրենս­գրքի 38-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 8-րդ կետի, ըստ որի` վնասի հատուցում ստանալը համարվում է աշ­խատանքային իրավունքների պաշտպանության դատական եղանակ:

Ելնելով վերոգրյալից` առողջությանը պատճառած վնասի հատուցման վերաբերյալ դի­մում­նե­րի դեպքում ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչության խնդիրն է օրենքով վերապահված լիազո­րու­թյունների սահմաններում իրականացնել վարչական վարույթ, օբյեկտիվ քննության արդ­յուն­քում փաստական և իրավական հիմքերի համադրմամբ, աշխատողի աշխատանքային իրավունք­նե­րի խախտումների առկայության դեպքում  կիրառել վարչական պատասխանատվության  մի­ջոց­ներ, խախտումները վերացնելու նպատակով  գործատուներին տալ պարտադիր կատարման հանձ­նարարականներ, իսկ վնասի հատուցում բռնագանձելու պահանջով քաղաքացիների պա­հանջ­ները ենթակա են քննության դատական կարգով:

Միաժամանակ տեղեկացնում ենք, որ բարձրացված հարցի վերաբերյալ ՀՀ աշխատանքի և սո­ցիալական հարցերի նախարարությունը բազմիցս Ձեզ է ներ­կայացրել իր դիրքորոշումը՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի համաձայն` եթե աշխատանքի վայրում աշխատողը դժբախտ դեպքից խեղում է ստացել, գործատուն կրում է նյութական պատաս­խա­նատ­վություն: Գործատուն հատուցում է իր պատճառած վնասը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով սահ­մանված կարգով”: